Onderzoeksprogramma Amsterdam 2021

Rekenkamer Amsterdam

Samenvatting

De Rekenkamer Amsterdam (rekenkamer) onderzoekt vanuit een onafhankelijke positie de doeltreffendheid, doelmatigheid en rechtmatigheid van de gemeente. Door onderzoek wil de rekenkamer de controlerende en kaderstellende rol van de gemeenteraad versterken en een bijdrage leveren aan het verbeteren van bestuur, beleid en organisatie. Bij de keuze voor de onderzoeksprogrammering is besloten om nadrukkelijk aandacht te geven aan de uitvoering van het coalitieakkoord. Daarvoor zijn twee onderzoeken opgenomen. Eén onderzoek waarin de rekenkamer de navolgbaarheid van de uitvoering van de ambities van het coalitieakkoord onderzoekt. En één onderzoek waarin ze voor negen thema's met deelonderzoeken de daadwerkelijke uitvoering nagaat. De selectie van deze negen thema's is gemaakt op basis van het Coalitieakkoord 2018-2022 en na consultatie van de raadsfracties en het burgerpanel met Amsterdammers.

De rekenkamer zal in 2021 starten met de volgende zes nieuwe onderzoeken:

  • Navolgbaarheid uitvoering coalitieakkoord
  • Verdieping naar concrete uitvoering coalitieakkoord aan de hand van 9 thema's
  • Jeugdhulp deelproject 2: de doeltreffendheid van de jeugdhulp
  • Gemeentelijke rioolwatertaken 2: de uitvoering van de rioolwatertaken
  • Openbaar maken van overheidsinformatie (hiervoor: Uitvoering van de Wob)
  • Monitoring financiën

Aanvullende informatie over geplande onderzoeken voor 2021
Meer informatie over deze zes nieuw te starten onderzoeken staat in hoofdstuk 2 van dit onderzoeksprogramma 2021. Naast deze nieuwe onderzoeken rondt de rekenkamer nog lopende onderzoeken uit 2020 af (zie hoofdstuk 1). In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op verkenningen van mogelijke nieuwe onderzoeksonderwerpen. Tot slot is de werkwijze ten aanzien van het onderzoeken van de opvolging van aanbevelingen gewijzigd. In hoofdstuk 4 kunt u hier meer over lezen.

Totstandkoming onderzoeksprogramma 2021
Voor het opstellen van het onderzoeksprogramma is een groslijst opgesteld met mogelijke onderwerpen (zie bijlage). De rekenkamer heeft daartoe met alle raadsfracties gesprekken gevoerd. Daarnaast hebben de medewerkers van de rekenkamer en burgers suggesties gedaan. De uiteindelijke groslijst is voorgelegd aan de raadsfracties om hen nogmaals in de gelegenheid te stellen voorkeuren of invalshoeken bij onderzoeken aan te geven. Ook is een aantal algemene criteria voor rekenkameronderzoek gegeven, zoals het maatschappelijk en financieel belang van een onderwerp, de risico’s die op een specifiek beleidsterrein worden gelopen en een evenwichtige spreiding over de verschillende beleidsterreinen. Verder is - net als in voorgaande jaren - aan het burgerpanel gevraagd naar welke onderwerpen de rekenkamer volgens hen onderzoek zou moeten doen.

Overige activiteiten
In 2021 is ook capaciteit gereserveerd voor onder meer de volgende activiteiten:

  • Het monitoren van politiek en bestuurlijk belangrijke onderwerpen en op basis van eventueel eerdere onderzoeken een bijdrage leveren aan het politieke debat;
  • Het ontwikkelen van het onderzoeksprogramma 2022.
  • Als de raad in de loop van het jaar vraagt om een verzoekonderzoek of als de actualiteit daar aanleiding voor geeft, bestaat de mogelijkheid dat de rekenkamer de programmering wijzigt. Deze afweging wordt op dit moment gemaakt voor het verzoek dat de gemeenteraad op 21 december 2020 heeft gedaan met het aannemen van motie 1643 waarin de rekenkamer wordt verzocht om een onderzoek uit te voeren naar het project Signalling & Control Metro Amsterdam.  Hierover zal de gemeenteraad separaat nader worden bericht.

Onderzoeken 2021

We onderscheiden de volgende drie soorten onderzoek:

  1. Afronding van lopende en al voorgenomen onderzoeken;
  2. Geprogrammeerde nieuwe onderzoeksonderwerpen;
  3. Opvolgingsonderzoeken.

Afronding lopende en al voorgenomen onderzoeken

In 2021 ruimen wij allereerst voldoende ruimte in voor de afronding van vier onderzoeken uit het onderzoeksprogramma 2020. Het gaat hierbij om de volgende onderzoeken:

  1. Dienstverlening aan kwetsbare groepen;
  2. Groen in de stad (publieksonderzoek);
  3. Meldingen openbare ruimte;
  4. Gemeentelijke rioolwatertaken 1: de inrichting van de rioolwatertaken.

De onderzoeken Dienstverlening aan kwetsbare groepen, Groen in de stad en Meldingen openbare ruimte zullen naar verwachting in het voorjaar van 2021 gepubliceerd worden.

Nieuw te starten onderzoeken

We hebben voor 2021 de volgende zes onderzoeksonderwerpen geselecteerd:

  1. Navolgbaarheid uitvoering coalitieakkoord;
  2. Verdieping naar concrete uitvoering coalitieakkoord aan de hand van 9 thema's:
    1. Klimaatwet, energietransitie en Amsterdam aardgasvrij
    2. Betaalbaar wonen voor lage en middeninkomens
    3. Democratisering
    4. Openbare ruimte, mobiliteit en water
    5. Zorg, WMO en Jeugdhulp
    6. Voorschool, primair en secundair onderwijs
    7. Haven, circulaire economie en afval
    8. Schuldhulpverlening en armoede
    9. Werk en inkomen;
  3. Jeugdhulp deelproject 2: de doeltreffendheid van de jeugdhulp;
  4. Gemeentelijke rioolwatertaken 2: de uitvoering van de rioolwatertaken;
  5. Openbaar maken van overheidsinformatie;
  6. Monitoring financiën.

Alle onderzoeken beginnen met een voorbereiding. In deze fase gaan we na of diepgaander onderzoek nuttig is, en zo ja, hoe dat er vervolgens uit zou moeten zien. Er zijn verschillende werkwijzen denkbaar. Soms zal het accent liggen op het bestuderen van literatuur over een beleidsterrein of rapportages van eerder uitgevoerd onderzoek en in andere gevallen worden er ook interviews gehouden. Er kan na deze fase besloten worden om het onderzoek niet uit te voeren. In dat geval kan de verkregen informatie gebruikt worden als input voor een toekomstig onderzoeksprogramma.

Wij zullen daar waar relevant in onderzoeken specifiek aandacht besteden aan de situatie in een of meerdere stadsdelen en/of gebieden binnen de stadsdelen. De geprogrammeerde onderzoeken willen we in 2021 starten, maar een aantal zal pas in 2022 worden afgerond. In de volgende paragrafen worden de zes geselecteerde onderzoeken voor 2021 kort beschreven.

In het Coalitieakkoord 2018-2022 Een nieuwe lente en een nieuw geluid (hierna: het coalitieakkoord) zijn de ambities voor de bestuursperiode 2018-2022 bepaald. Het coalitieakkoord is daarmee de leidraad voor het college van B en W. Het einde van de bestuursperiode komt nu in zicht. Daarom zullen wij onderzoeken in hoeverre het navolgbaar is in hoeverre de ambities uit het coalitieakkoord ook daadwerkelijk zijn gerealiseerd. De nadruk ligt in dit onderzoek dan ook op de informatievoorziening aan de gemeenteraad. We zullen onderzoeken in hoeverre de informatievoorziening leidt tot een navolgbaar inzicht in de geboekte voortgang bij het uitvoering geven aan het coalitieakkoord door het college van B en W. Ook zullen wij onderzoeken in hoeverre tussentijdse wijzigingen in de ambities transparant en navolgbaar zijn.

Verdieping naar concrete uitvoering coalitieakkoord

Naast een onderzoek naar de navolgbaarheid van de uitvoering van het coalitieakkoord doen wij ook een verdiepend onderzoek. Het coalitieakkoord is opgebouwd uit veertien hoofdstukken die elk weer zijn onderverdeeld in een aantal thema’s. In dit verdiepende onderzoek gaan wij voor een selectie van thema’s na wat er precies is gedaan om uitvoering te geven aan de ambities uit het coalitieakkoord en wat dit heeft opgeleverd. We hebben hiervoor een selectie van negen thema’s gemaakt. Deze selectie staat hieronder opgesomd. Voor de selectie hebben we volgens een vaste systematiek gekeken naar:

  • het coalitieakkoord zelf (als benadering van wat het college van B en W zelf belangrijk vindt);
  • de suggesties van de raadsfracties in het kader van de voorbereiding van het onderzoeksprogramma 2021;
  • de suggesties die het burgerpanel heeft gedaan, wederom in het kader van de voorbereiding van het onderzoeksprogramma 2021.

Uiteindelijk hebben we alle drie de bronnen (college, raad en burger) gelijk meegewogen. Het maximaal aantal punten dat in totaal per thema mogelijk was bedroeg negen. Op basis van de behaalde scores ontstaat onderstaande top 9.

Tabel 1 - Top 9 hoogst scorende thema’s uit Coalitieakkoord 2018-2022
RangHoofdstukThemaScore
1Duurzaamheid en groenKlimaatwet, energietransitie en Amsterdam aardgasvrij8,5
2Bouwen, wonen, ruimtelijke ordeningBetaalbaar wonen voor lage en middeninkomens8
3Democratisering en de digitale stadDemocratisering8
4Balans in de stadOpenbare ruimte, mobiliteit en water7,5
5Omzien naar elkaarZorg, WMO en Jeugdhulp7,5
6KansengelijkheidVoorschool, primair en secundair onderwijs7
7Duurzaamheid en groenHaven, circulaire economie en afval6,5
8Werk- en bestaanszekerheidSchuldhulpverlening en armoede6,5
9Werk- en bestaanszekerheidWerk en inkomen6,5

Jeugdhulp deelproject 2: de doeltreffendheid van de jeugdhulp

Op 3 december 2020 is het eerste deelonderzoek naar de jeugdhulp in Amsterdam gepubliceerd. Dit eerste deelonderzoek was gericht op het nieuwe inkoopstelsel. In 2021 voeren we het tweede deelonderzoek uit. Dit deelonderzoek zal zich meer richten op de vraag of de uitvoering van de jeugdhulp in Amsterdam doeltreffend is. We zullen nagaan welke ontwikkelingen zich sinds 2015 hebben voorgedaan bij het realiseren van transformatiedoelen en hoe vergevorderd de door de gemeente beoogde transformatie van de jeugdhulp nu is. We richten ons specifiek op de transformatiedoelen omdat de realisatie hiervan cruciaal is voor het realiseren van een goedkopere en betere jeugdhulp. We kijken hierbij ook of de gemeenteraad de afgelopen jaren voldoende bruikbare informatie heeft gekregen over dit onderwerp om bij te kunnen sturen.

Gemeentelijke rioolwatertaken 2: de uitvoering van de rioolwatertaken

Het riool heeft een belangrijke rol in onze samenleving. De riolering is essentieel voor de volksgezondheid en het waterbeheer in en rondom Amsterdam en zorgt voor drie essentiële zaken: het zamelt afvalwater van huishoudens en bedrijven in, en transporteert deze naar zuiveringsinstallaties. Daarnaast zamelt de riolering hemelwater in en verwerkt het dit. Tot slot zorgt de riolering ervoor dat de grondwaterstand lokaal op het gewenste niveau blijft. Daarom is het belangrijk dat de gemeentelijke rioolwatertaken goed worden ingericht, uitgevoerd en beheerd. De gemeente Amsterdam is verantwoordelijk voor een goede werking van het riool en laat de uitvoering en het beheer ervan over aan Waternet. Waternet is een gemeenschappelijke operationele organisatie, waarin Amsterdam samenwerkt met het waterschap Amstel, Gooi en Vecht.

Vanwege de unieke inrichting wordt ons onderzoek naar de rioolwatertaken in Amsterdam in twee delen uitgevoerd. Daarbij hanteren we een overkoepelende hoofdvraag. Beide deelonderzoeken worden zo ingericht, dat we uiteindelijk deze hoofdvraag kunnen beantwoorden. De hoofdonderzoeksvraag luidt: In hoeverre worden de gemeentelijke rioolwatertaken adequaat uitgevoerd?

In het eerste deelonderzoek - dat in het eerste kwartaal van 2021 wordt gepubliceerd - gaan we na waarom Amsterdam voor deze inrichting heeft gekozen, wat de overwegingen hierbij waren, en hoe de samenwerking tussen Waternet en Amsterdam in de praktijk verloopt. Het tweede deelonderzoek dat later dit jaar start, zal zich meer richten op de operationele aspecten van de uitvoering van de rioolwatertaken.

Openbaar maken van overheidsinformatie

Burgers hebben recht op overheidsinformatie, ook van de gemeente Amsterdam. Het stelt burgers, journalisten en anderen in staat de overheid te controleren, geeft hen de mogelijkheid een oordeel te vormen over het functioneren van het gemeentebestuur en biedt hen een handelingsperspectief.

Het college van B en W, maar ook andere bestuursorganen binnen de gemeente, kunnen informatie op eigen initiatief openbaar maken. In dat geval is er sprake van actieve informatieverstrekking. Of het college kan informatie openbaar maken nadat het een verzoek ontvangt, het zogenaamde Wob-verzoek. In dat geval is er sprake van een passieve informatieverstrekking. Mogelijk gaat de Wet open overheid (Woo) de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) vervangen. De Woo is sterker dan de Wob gericht op het actief openbaar maken van overheidsinformatie.

Wij gaan in 2021 zowel de passieve als de actieve openbaarmaking van informatie in Amsterdam onderzoeken. Voor wat betreft de passieve openbaarmaking zullen we het onderzoek richten op Wob-verzoeken. In de voorbereiding bepalen we de definitieve onderzoeksrichting en centrale onderzoeksvraag. We overwegen aandacht te besteden aan doorlooptijden, klanttevredenheid van indieners en ervaringen van ambtenaren rondom de afhandeling van Wob-verzoeken. Mogelijk sluiten we aan bij de landelijke benchmark over Wob-verzoeken georganiseerd door de NVRR. Voor het gedeelte over de actieve openbaarmaking van informatie, zullen wij ons onderzoek richten op de mate waarin de verschillende informatiesoorten al door de gemeente openbaar worden gemaakt en in hoeverre al wordt gehandeld in lijn met het wetsvoorstel Wet open overheid. Dat zou passend zijn gegeven het feit dat de raad via het coalitieakkoord Een nieuwe lente en een nieuw geluid (mei 2018) heeft aangegeven dat de gemeente Amsterdam uit eigen beweging meer informatie openbaar moet gaan maken.

Monitoring financiën

De financiële positie bepaalt mede of en hoe de gemeente Amsterdam met de gevolgen van de coronacrisis om kan gaan. Tegelijkertijd is de financiële positie van een gemeente een complex en moeilijk te doorgronden onderwerp. Daarom hebben we in 2020 een update gemaakt van het onderzoek Zicht op de financiële positie uit 2017. In deze update hebben we ook inzichten uit eerdere onderzoeken bij Zaanstad en Amsterdam op een rij gezet die nuttig kunnen zijn bij het besluiten over het omgaan met de (financiële) gevolgen van de coronacrisis. We zijn van plan om in 2021 de financiële ontwikkelingen te blijven volgen. Als daar aanleiding toe is, zullen wie hierover rapporteren. Dat kan bijvoorbeeld zijn in de vorm van een nieuwe update of een beoordeling van de informatievoorziening over een (financieel) onderwerp.

Verkenningen

In dit onderzoeksprogramma zijn (nog) geen specifieke verkenningen opgenomen. De reden hiervoor is dat wij verwachten dat het verdiepende onderzoek naar de concrete uitvoering van ambities uit het coalitieakkoord ook uiteenlopende inzichten in diverse beleidsvelden oplevert. Als deze inzichten daar aanleiding toe geven, dan kunnen we, net als bij verkenningen, besluiten daar op een later tijdstip nader onderzoek naar te doen. Los van deze werkwijze voor dit jaar ten aanzien van verkenningen in het algemeen, overwegen we om ons dit jaar te verdiepen in (ethische) risico’s die kunnen ontstaan als er door de gemeente gebruik wordt gemaakt van voorspellende en voorschrijvende algoritmes.

Opvolgingsonderzoeken

We voeren tegenwoordig geen opvolgingsonderzoeken meer uit waarmee we na een paar jaar nagaan of aanbevelingen uit een eerder onderzoek zijn uitgevoerd. De afspraak is dat het college deze uitvoering zelf bewaakt en hierover rapporteert. We zullen ons dan ook beperken tot af en toe een controle van de rapportages van het college. De gemaakte afspraken hierover staan hieronder.

Afspraken over de uitvoering van aanbevelingen

In overleg met de gemeentelijke organisatie en het presidium van de raad is afgesproken dat ons rapport via een raadsvoorstel worden voorgelegd waarbij in het dictum staat:

  1. Kennis te nemen van het rapport van de rekenkamer, getiteld ……
  2. De aanbevelingen uit het rapport over te nemen.
  3. Het college van burgemeester en wethouders te vragen om deze aanbevelingen uit te voeren.
  4. Het college van burgemeester en wethouders te vragen om:
    1. een plan van aanpak te maken voor de opvolging van de aanbevelingen en dit plan van aanpak binnen een half jaar aan te bieden aan de gemeenteraad;
    2. te rapporteren over de resultaten als de aanbevelingen zijn uitgevoerd;
    3. jaarlijks tussentijds te rapporteren over de stand van zaken van de uitvoering van de aanbevelingen als dit langer dan een jaar duurt.

Als de bestuurlijke reactie al concreet genoeg is, kan de raad besluiten om met een amendement punt 4a te schrappen. Concreet betekent dat voor elke aanbeveling in ieder geval de volgende vragen moeten worden beantwoord:

  • Wat is de aanbeveling?
  • Gaat het college de aanbeveling uitvoeren en waarom wel of niet?
  • Hoe zal aan deze aanbeveling uitvoering worden gegeven (op hoofdlijnen)?
  • Wanneer zullen die werkzaamheden zijn afgerond?
  • Op welke wijze wordt de raad hierover geïnformeerd?

We zullen in ons nawoord bij de bestuurlijke reactie altijd ons oordeel geven over de mate waarin de bestuurlijke reactie aan deze criteria voldoet

Overige activiteiten

Naast de verkenningen en de reguliere onderzoeken wordt in 2021 capaciteit gereserveerd voor het verbeteren van onze onderzoeksmethoden en voor de volgende activiteiten:

  • Bijdrage aan het publieke debat;
  • Eventuele verzoekonderzoeken;
  • Het monitoren van politiek en bestuurlijk belangrijke onderwerpen;
  • Themapublicaties/symposium;
  • Regulier doorlopend toezicht op Auditdienst ACAM;
  • Voorbereiding publieksonderzoek 2022;
  • Ontwikkelen van het onderzoeksprogramma 2022.

Bijdrage aan het publieke debat
Als de actualiteit daartoe aanleiding geeft, kunnen we op basis van al uitgevoerd of nog lopend onderzoek de gemeenteraad informeren en soms adviseren. Dit kan vanaf een korte attendering tot een uitgebreide rekenkamerbrief. Daarnaast kunnen we meewerken aan publicaties in de media of zelf artikelen schrijven naar aanleiding van uitgevoerd onderzoek.

Eventuele verzoekonderzoeken
Naast de onderzoeksonderwerpen die we zelf selecteren, kan de gemeenteraad een verzoek indienen tot het uitvoeren van een rekenkameronderzoek. We geven dan schriftelijk gemotiveerd aan of we het onderzoek uitvoeren, wat de consequenties zullen zijn voor de onderzoeksprogrammering en of er sprake zal zijn van meerkosten.

De gemeenteraad heeft ons via een motie verzocht om onderzoek te doen naar de metrobeveiliging. We verwachten dit te gaan honoreren. Op het moment kunnen we nog niet goed overzien hoe we dit gaan inpassen in onze onderzoeksactiviteiten.

Monitoring
We houden de ‘vinger aan de pols’ door het monitoren van aandachtsgebieden die politiek en bestuurlijk belangrijk zijn. Hiertoe volgen wij de raad- en commissievergaderingen en de vergaderingen van het college.

Themapublicaties/symposium
Met enige regelmaat zullen wij op basis van uitgevoerd onderzoek korte themapublicaties maken. Ter afsluiting van de bestuurs- en beleidsperiode 2016-2022 van de rekenkamer zullen we in 2022 een symposium organiseren. In 2021 zullen hier de nodige voorbereidingen voor worden getroffen. Het symposium zal mogelijk samengaan met een publicatie waarin we terugblikken op zes jaar rekenkameronderzoeken en vooruitblikken naar de komende onderzoeksperiode.

Regulier doorlopend toezicht op ACAM
We houden toezicht op de gemeentelijke accountantsdienst (Auditdienst ACAM). Dit betreft een wettelijke taak die voortvloeit uit de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta). Net als in voorgaande jaren voeren we ook in 2021 het doorlopend toezicht uit via de AFM Monitor Accountantsorganisaties.

Voorbereiding publieksonderzoek 2022
In het onderzoeksprogramma reserveren we jaarlijks ruimte voor een onderzoek dat door het burgerpanel is gekozen. We gaan daarnaast in de loop van 2021 op zoek naar onderwerpen die vanuit het burgerperspectief mogelijk interessant zijn om als publieksonderzoek te worden opgenomen in het onderzoeksprogramma 2022.

Onderzoeksprogramma 2022
Ook voor het jaar 2022 gaan we een onderzoeksprogramma ontwikkelen en opstellen. Hiertoe volgen we onder meer gedurende het jaar de ontwikkelingen op de diverse gemeentelijke beleidsterreinen. Dit gebeurt bijvoorbeeld via de media, de verslagen van de gemeenteraadsvergaderingen en via commissievergaderingen. Net als dit jaar worden gemeenteraadsfracties voorafgaand aan het opstellen van het onderzoeksprogramma 2022 in de gelegenheid gesteld hun ideeën en suggesties te geven

Aanpak programmering

Elk jaar stellen we een onderzoeksprogramma op. Voor de programmering van onze onderzoeken verzamelen we eerst een lijst met mogelijke onderzoeksonderwerpen: de groslijst. Uit deze groslijst maken we vervolgens een keuze. Daarbij hanteren we een aantal selectiecriteria en maken we ook een keuze in de vorm die het onderzoek krijgt. Hieronder beschrijven we eerst de werkwijze voor de groslijst, daarna de selectiecriteria en tot slot de verschillende soorten onderzoeken die we onderscheiden.

Werkwijze opstellen groslijst Amsterdam

In hoofdlijnen is de voorbereiding van de onderzoeksprogrammering als volgt verlopen.

Raadplegen van diverse informatiebronnen
We hebben vanuit meerdere kanten informatie ingewonnen over mogelijke onderzoeksonderwerpen:

  • Schriftelijke informatiebronnen over het beleid en bestuur van de stad, zoals het coalitieakkoord, de programmabegroting, de jaarverslagen en de verslagen van raadsvergaderingen en de raadscommissievergaderingen.
  • Gesprekken met alle raadsfracties en de rekeningencommissie over mogelijke onderzoeksonderwerpen.
  • Suggesties van burgers.
  • Overige bronnen, zoals berichten in de media, contacten met universiteiten en hoger onderwijs en door andere organisaties uitgevoerde (rekenkamer-) onderzoeken van belang voor het goed functioneren van de lokale overheid.

Opstellen groslijst
Op basis van al die informatie is een groslijst opgesteld met mogelijke onderwerpen. De groslijst is toegezonden aan de raadsfracties waarbij ze in de gelegenheid werden gesteld om nog andere onderwerpen naar voren te brengen en specifieke invalshoeken bij projecten aan te geven. De groslijst met mogelijke rekenkameronderzoeken 2021 is als bijlage 2 opgenomen.

Selectiecriteria

Bij de selectie van onderwerpen voor het onderzoeksprogramma 2021 waren voor ons twee invalshoeken van belang. Allereerst wogen we mee of onderwerpen relevant zouden zijn vanuit het thema verantwoorden. Ten tweede moesten de onderwerpen die door ons zijn gekozen, voldoende relevant zijn om onderzocht te worden op grond van de taken die we wettelijk hebben.

Een onderzoek richt zich op het functioneren van een bepaalde systematiek en niet op effecten voor een individuele burger of een specifieke organisatie. Een onderwerp is relevanter naarmate:

  • het beleid de burger meer raakt;
  • de politiek-bestuurlijke verantwoordelijkheid meer gedeeld wordt met anderen;
  • de risico’s op ineffectiviteit, ondoelmatigheid en onrechtmatigheid groter zijn;
  • er grotere financiële of maatschappelijke belangen mee zijn gemoeid;
  • er meer nieuwe informatie met het onderzoek kan worden gegenereerd.

Ruimte voor bewuste willekeur
Het toepassen van relevantiecriteria kan ertoe leiden dat sommige onderdelen van sommige beleidsterreinen altijd onderbelicht blijven. Onderbelicht blijven is ook riskant. Daarom is het altijd mogelijk dat in het onderzoeksprogramma ruimte wordt opgenomen voor een afwijkend onderwerp op basis van wat benoemd zou kunnen worden als 'bewuste willekeur'.

Soorten onderzoek

We onderscheiden de volgende soorten van rekenkameronderzoek.

Reguliere rekenkameronderzoeken
Reguliere onderzoeken starten met een verkenning. Dit is dan de eerste fase van het onderzoek. In de verkenning wordt in een korte tijd zoveel mogelijk informatie verzameld over een bepaald beleidsterrein van de gemeente. Na een verkenning kan worden afgezien van een uitgebreid rekenkameronderzoek of kan het onderzoek worden uitgesteld.

Opvolgingsonderzoeken
Voorheen waren opvolgingsonderzoeken onderzoeken waarbij we in de regel na 2 à 3 jaar nagingen in hoeverre onze aanbevelingen waren uitgevoerd. Deze werkwijze is aangepast, hierover kunt u meer lezen in hoofdstuk 3.

Verzoekonderzoeken
De gemeenteraad kan ons verzoeken om een bepaald onderzoek uit te voeren. Bij aanvang van een nieuw jaar is vaak nog niet bekend of de gemeenteraad om een of meerdere onderzoeken zal verzoeken. Ons beleid is om in principe verzoekonderzoeken te honoreren, maar we kunnen een verzoek ook gemotiveerd afwijzen. Het uitvoeren van een verzoekonderzoek heeft veelal gevolgen voor de geplande doorlooptijd van een of meerdere al geprogrammeerde onderzoeken, tenzij daar extra budget voor wordt verstrekt.

Deze afweging wordt op dit moment gemaakt voor het verzoek dat de gemeenteraad op 21 december 2020 heeft gedaan met het aannemen van motie 1643 waarin we worden verzocht om een onderzoek uit te voeren naar het project Signalling & Control Metro Amsterdam.  We verwachten dit verzoek te gaan honoreren. De precieze wijze waarop dit onderzoek zal worden ingepast in de werkzaamheden voor 2021 moet nog bepaald worden. Over dit verzoek zal de gemeenteraad separaat nader worden bericht.

Toegezegde onderzoeken
Toegezegde onderzoeken zijn onderzoeken waarbij we in een eerder stadium een toezegging hebben gedaan om een (nader) onderzoek uit te voeren. Zo’n toezegging kan bijvoorbeeld worden gedaan tijdens de behandeling van een rekenkamerrapport in een raadscommissie. Maar we doen soms ook onderzoeken met andere rekenkamers. Als daarover afspraken zijn gemaakt, is er ook sprake van een toegezegd onderzoek.

Publieksonderzoeken
Net als voorgaande jaren hebben we ons panel van Amsterdammers gevraagd wat zij graag onderzocht zouden willen hebben. Omdat we in 2021 de uitvoering van het coalitieakkoord centraal willen stellen, hebben wij geen verdere uitverkiezing bij het burgerpanel gedaan voor het publieksonderzoek. In plaats daarvan hebben we ons panel onder andere gevraagd welke ambities van het huidige college zij interessant vinden: van welke ambities willen zij weten wat ervan is terechtgekomen? De keuze van het panel heeft mede bepaald welke ambities we in 2021 nader gaan onderzoeken. Meer lezen over de keuzes die het burgerpanel heeft gemaakt? Kijk hier.

Onderzoeken in samenwerking met andere rekenkamers
Het komt geregeld voor dat we onderzoeken uitvoeren samen met andere rekenkamers. De mate van samenwerking kan per onderzoek verschillen. Wij doen mee aan dergelijke onderzoeken als dit ook een meerwaarde heeft voor de gemeente. Zo doen we mee aan een gezamenlijk landelijk onderzoek van rekenkamers naar meldingen openbare ruimte. Om uiteindelijk te laten zien hoe de gemeente Amsterdam scoort met de afhandeling van meldingen van de openbare ruimte ten opzichte van vijftig andere gemeenten. Daarnaast voeren we gezamenlijk onderzoek uit naar geheimhouding met de G4 en overwegen we een onderzoek naar de uitvoering van de Wob in samenwerking met de NVRR.

Overige onderzoeksactiviteiten
We ondernemen ook andere onderzoeksactiviteiten. We:

  • leveren gevraagd of ongevraagd advies aan de raad op basis van uitgevoerd of nog lopend onderzoek;
  • organiseren thematische publicaties of bijeenkomsten, met aandacht voor de rode draad en algemene lessen van onderzoeksprojecten;
  • publiceren artikelen naar aanleiding van onderzoeken.

De algemene werkwijze van het onderzoeksproces is beschreven in bijlage 1. Hierin staan de spelregels voor een regulier rekenkameronderzoek. Deze spelregels zijn in principe ook van toepassing voor de overige rekenkameronderzoeken.

Algemene uitgangspunten RMA

Uitgangspunten

De Rekenkamer Amsterdam is onderdeel van de Rekenkamer Metropool Amsterdam (RMA). De RMA heeft tot taak de rekenkamerfunctie uit te oefenen voor de gemeenten Amsterdam, Zaanstad en (sinds 2020) Weesp en is in 2010 door de gemeenteraden van Amsterdam en Zaanstad ingesteld middels de Wet gemeenschappelijke regeling.

In 2015 is op basis van een evaluatie besloten de samenwerking voort te zetten. Gelijktijdig is de gemeenschappelijke regeling op onderdelen herzien. Tevens hebben de gemeenteraden daarbij besloten om de jaarlijkse bijdragen aan de RMA voor de periode 2016-2022 te continueren. 

De RMA stelt jaarlijks zelf haar onderzoeksprogramma vast, waarbij ze een onderscheid maakt tussen onderzoeken voor de gemeente Amsterdam, de gemeente Zaanstad en de gemeente Weesp. De onderzoeksprogramma’s worden ter kennisname verzonden aan de betreffende raden. In het huidige onderzoeksprogramma gaan we in op onderzoeken die we in 2020 willen uitvoeren voor de gemeente Amsterdam. We hebben bij onze keuze ook de suggesties van de raadsfracties betrokken.

Het is mogelijk dat we de onderzoeksprogrammering nog wijzigen als de actualiteit daarvoor aanleiding geeft of als de gemeenteraad ons verzoekt een specifiek onderzoek uit te voeren. Bij een verzoekonderzoek nemen we een gemotiveerd besluit of we het verzoek honoreren, en geven daarbij aan welke consequenties dit heeft voor de onderzoeksprogrammering. 

Beleidsvisie 2016-2022

Per 1 juni 2010 is de RMA van start gegaan als gemeenschappelijke regeling van de gemeenten Amsterdam en Zaanstad.  De taak van de rekenkamer is vastgelegd in de Gemeentewet. De RMA heeft haar ideeën over haar werkzaamheden neergelegd in het beleidsplan Beleidsvisie 2016-2022.

In de vorige beleidsperiode gebruikte de RMA het thema grip als rode draad in allerlei projecten. Daarmee was er veel aandacht voor het borgen door de gemeenteraad van doeltreffendheid en doelmatigheid. Rekening houdend met de veranderende context  zal de RMA in de komende periode de aandacht verleggen naar het thema verantwoorden. Het gaat daarbij om de vraag of de effecten van de besteding van publieke middelen maatschappelijk zichtbaar zijn. Dat perspectief vraagt om meer aandacht voor daadwerkelijke doeltreffendheid en doelmatigheid en de visie daarop van de burger.

Het zichtbaar maken van de effecten en de inspanningen van de lokale overheid voor de burger is een cruciale opgave in de komende periode. Thema’s rond het begrip verantwoorden zullen daarom een belangrijke rol spelen in het onderzoek van de RMA. Specifiek brengt de RMA in deze periode de volgende accenten aan in haar werkzaamheden:

  • Verantwoorden bij vrijheid: ook ruime beleidskaders vragen om een inzichtelijke verantwoording van de besteding van belastinggeld;
  • Verantwoorden bij samenwerking: geld dat samen met andere overheden en particuliere organisaties wordt besteed, moet ook goed worden verantwoord;
  • Verantwoorden bij inzet burgers: publieke middelen die burgers in het kader van de participatiemaatschappij besteden, moeten passend worden verantwoord;
  • Feitelijk verantwoorden: het verhaal over wat er gebeurt bij overheidsinterventies is belangrijk. Maar naast vertellen, blijft ook tellen belangrijk. Smart-indicatoren zeggen niet alles, maar bieden wel houvast bij het verhaal;
  • Voor de burger verantwoorden: de verantwoordingen van de overheid moeten ook inzichtelijk zijn voor de geïnteresseerde burger.

Bijlage 1 - Algemene werkwijze onderzoeksproces

Er zijn ook andere projecten, zoals onderzoek naar de opvolging van aanbevelingen, verkenningen, formuleren van adviezen en het organiseren van symposia. Daar zijn de aanpak en spelregels wat anders.

Spelregels regulier onderzoek

Vooraf

  • De rekenkamer is bevoegd om alle documenten te onderzoeken (Gemeentewet art. 183) en het gemeentebestuur moet alle inlichtingen verstrekken die de rekenkamer nodig heeft (idem art. 183).
  • De onderzoeksopzet wordt ter informatie gestuurd aan de raad, het bestuur, de betrokken ambtenaren en de leidinggevende van die ambtenaren.

Gesprekken tijdens het onderzoek

  • Bij het maken van een afspraak geeft de rekenkamer aan welke onderwerpen worden besproken.
  • In de regel maakt de rekenkamer verslagen van de gesprekken, die worden gewederhoord. Daarbij krijgt de geïnterviewde de gelegenheid om aan de hand van het concept-verslag de weergave van uitspraken te corrigeren.

Communicatie rond de afronding van het onderzoek

  • De rekenkamer meldt de datum van oplevering van de nota van bevindingen één maand van tevoren aan de ambtelijke organisatie.
  • Tegelijk geeft de rekenkamer aan wanneer zij een feitelijke reactie verwacht op de nota van bevindingen en een bestuurlijke reactie op de concept-eindrapportage rapport.
  • In de regel geldt voor beide reacties een termijn van twee weken.
  • Bij de termijn van de bestuurlijke reactie houdt de rekenkamer desgevraagd rekening met de vergaderplanning van B en W of het dagelijks bestuur; daarbij wordt de toegestane termijn echter nooit langer dan drie weken.
  • De rekenkamer kan, als het onderzoek dat mogelijk en nodig maakt, de reactietermijnen inkorten.

Nota van bevindingen en een feitelijke reactie

  • De rekenkamer vraagt om een feitelijke reactie op de nota van bevindingen. In die reactie kunnen feitelijke onjuistheden en relevante feitelijke omissies aan de orde worden gesteld.
  • De rekenkamer geeft schriftelijk aan of, en zo ja op welke wijze, opmerkingen uit de feitelijke reactie worden verwerkt.

Bestuurlijke reactie en eindrapportage

  • De rekenkamer vraagt om een bestuurlijke reactie op de concept-eindrapportage. In die reactie kan commentaar worden gegeven bij de analyse en een reactie op de aanbevelingen.
  • De rekenkamer schrijft in haar bestuurlijk rapport nog een nawoord waarin wordt gereageerd op de bestuurlijke reactie.
  • De raad en het bestuur krijgen het bestuurlijk rapport en het onderzoeksrapport 24 uur vóór de publicatiedatum onder embargo toegestuurd.
  • De wijze van behandeling van het rapport regelt de rekenkamer in overleg met de raad.

Bijlage 2 - Groslijst rekenkameronderzoeken 2021

Raadscommissie Algemene Zaken (AZ)

Raadscommissie voor Algemene Zaken, Openbare Orde en Veiligheid, Juridische Zaken, Communicatie, Raadsaangelegenheden, Preventie Jeugdcriminaliteit, Vluchtelingen en Ongedocumenteerden, Handhaving en Toezicht.

PortefeuilleOnderwerpen
Algemene Zaken
  • Integriteitsbeleid (raadsfracties)
  • Quickscan coalitieakkoorden
  • Samenwerking in de MRA (raadsfracties)
  • Controleren op basis van risicoanalyses (raadsfracties)
  • Functioneren overheid tijdens coronacrisis (raadsfracties)
Openbare orde en veiligheid
  • Prostitutiebeleid (raadsfracties)
  • Kosten van voetbalwedstrijden (burger)
  • Ondermijning: financiële stromen (raadsfracties)
  • Antiradicaliseringsbeleid (raadsfracties)
  • Treiteraanpak (raadsfracties)
Juridische Zaken
  • Ontoegankelijke adviezen en informatie (raadsfracties)
  • Bezwaar en beroep (raadsfracties)
  • Openbaarmaking vergunningverlening (raadsfracties)
Communicatie-
Raads-aangelegenheden-
Preventie Jeugd-criminaliteit
  • Jeugdcriminaliteit (raadsfracties)
Vluchtelingen en ongedocument-eerden
  • Opvang ongedocumenteerden
Handhaving en Toezicht
  • Vraaggestuurd handhaven (raadsfracties)
  • Masterplan handhaving en reiniging

Raadscommissie Financiën en Economische Zaken (FEZ)

Raadscommissie voor Financiën, Economische Zaken, Deelnemingen, Lucht- en Zeehaven.

PortefeuilleOnderwerpen
Financiën
  • Opvolging aanbevelingen raadsenquête financiële functie (raadsfracties)
  • Kwaliteit P&C-cyclus (raadsfracties)
  • Kaderstellende rol gemeenteraad bij begrotingsproces (raadsfracties)
  • Vermakelijkhedenretributie (raadsfracties)
  • Effectiviteit steunmaatregelen coronacrisis (raadsfracties)
Economische Zaken
  • Arbeidsmobiliteit
  • Startups in Amsterdam (raadsfracties)
  • Bedrijveninvesteringszones
  • Hotelbeleid (raadsfracties)
  • Vestigingsbeleid (raadsfracties)
  • Beleid ten aanzien van Brexit (raadsfracties)
Deelnemingen
  • Grip op verbonden partijen (raadsfracties)
  • Deelnemingenbeleid (raadsfracties)
Lucht- en zeehaven
  • Milieudoelstellingen Haven Amsterdam

Raadscommissie Kunst, Diversiteit en Democratisering (KDD)

Raadscommissie voor Kunst en Cultuur Monumenten en Erfgoed, Diversiteit en Antidiscriminatiebeleid, Democratisering, Gemeentelijk Vastgoed, ICT en Digitale Stad, Dienstverlening, Personeel en Organisatie, Coördinatie Bedrijfsvoering, Inkoop.

PortefeuilleOnderwerpen
Kunst en Cultuur, Monumenten en Erfgoed
  • Monumentenzorg
  • Cultuursubsidies (raadsfracties)
  • Culturele diversiteit in de kunstensector
Diversiteit en Antidiscriminatie-beleid
  • Effectiviteit diversiteitsbeleid (raadsfracties)
Democratisering (incl. bestuurlijk stelsel)
  • Bestuurlijk stelsel (raadsfracties)
  • Burgerparticipatie (raadsfracties)
Gemeentelijk Vastgoed-
ICT en Digitale Stad
  • Inzet van ICT bij grote projecten (raadsfracties)
  • Privacy en big data
  • Privacy in de openbare ruimte
  • Lessen mislukte ICT-implementaties
  • Digitalisering gemeentelijke organisatie in de greep (raadsfracties)
Dienstverlening
  • Inspraak bij vergunningen (raadsfracties)
  • Tijdige vergunningverlening (raadsfracties)
  • Vergunningverlening door stadsdelen (raadsfracties)
  • Dienstverlening aan bedrijven (raadsfracties)
  • Dienstverlening aan burgers
Personeel en Organisatie
  • Kennisbehoud bij ambtelijke organisatie (raadsfracties)
Coördinatie Bedrijfsvoering-
Inkoop- 

Raadscommissie Mobiliteit, Luchtkwaliteit en Duurzaamheid (MLD)

Raadscommissie voor Verkeer Vervoer en Luchtkwaliteit, Water, Duurzaamheid en Circulaire Economie.

PortefeuilleOnderwerpen
Verkeer, Vervoer en Luchtkwaliteit
  • Milieuzones (raadsfracties)
  • Effectiviteit aanpak luchtkwaliteit (raadsfracties)
  • Impact verkeersmaatregelen autoluwe stad (raadsfracties)
  • Bereikbaarheid met het OV (raadsfracties)
  • Aanvullend openbaar vervoer (raadsfracties)
  • Deelmobiliteit
  • Toegankelijkheid openbare ruimte (raadsfracties)
  • Achterstallig onderhoud kademuren (raadsfracties)
  • Beheer en onderhoud tunnels
  • Veiligheidssysteem metro (raadsfracties)
Water
  • -
Duurzaamheid en Circulaire Economie
  • Verduurzaming woningvoorraad (raadsfracties)
  • Impact maatregelen klimaataanpak en energietransitie (raadsfracties)
  • Afvalscheiding
  • Milieutaken Omgevingsdienst (raadsfracties)
  • Maatschappelijk verantwoord inkopen
  • Circulair bouwen
  • Klimaat(on)rechtvaardigheid (raadsfracties)
  • Biomassacentrale

Raadscommissie Ruimtelijke Ordening (RO)

Raadscommissie voor Ruimtelijke Ordening, Grondzaken, Zuidas en Marineterrein, Energietransitie.

PortefeuilleOnderwerpen
Ruimtelijke ordening
  • Omgevingswet
  • Grip op de Omgevingsdienst
  • Groeiscenario's voor de stad (raadsfracties)
  • Besluitvormingsproces Ruimtelijke Ordening (raadsfracties)
Grondzaken
  • Erfpachtstelsel (raadsfracties)
  • Afstemming voorwaarden erfpacht en bestemmingsplannen (raadsfracties)
Zuidas en Marineterrein
  • Risicovolle projecten: Zuidasdok
Energietransitie 
  • Effect van energietransitie op werkgelegenheid (raadsfracties)
  • Slimme laadpalen
  • Zonnepanelen

Raadscommissie Werk, Inkomen en Onderwijs (WIO)

Raadscommissie voor Sociale Zaken, Armoede en Schuldhulpverlening, Onderwijs, Voorschool Kinderopvang en Naschoolse Voorzieningen, Volwasseneneducatie Laaggeletterdheid en Inburgering.

PortefeuilleOnderwerpen
Sociale Zaken
  • Effectiviteit van re-integratietrajecten
  • Samenwerking met sociale ondernemingen
  • Aanbestedingen in het sociaal domein (raadsfracties)
  • Incassobeleid van de gemeente
Armoede en Schuldhulp-verlening
  • Toegang tot schuldhulpverlening
  • Opsporen en bestraffen bijstandsfraude (raadsfracties)
Onderwijs
  • Verduurzaming schoolgebouwen
  • Leerlingenvervoer
  • Bevorderen inclusiviteit onderwijs (raadsfracties)
  • Kansengelijkheid onderwijs (raadsfracties)
Voorschool, Kinderopvang en Naschoolse Voorzieningen
  • Toegankelijkheid peuterspeelzalen (raadsfracties)
Volwassenen-educatie, Laaggeletterdheid en Inburgering
  • Integratie van statushouders (raadsfracties)
  • Programma Taaloffensief (raadsfracties)

Raadscommissie Wonen en Bouwen (WB)

Raadscommissie voor Bouwen en Wonen, Ontwikkelbuurten, Dierenwelzijn, Openbare Ruimte en Groen, Reiniging.

PortefeuilleOnderwerpen
Bouwen en wonen
  • Woningproductie (raadsfracties)
  • Afspraken met woningcorporaties (raadsfracties)
  • Toegankelijkheid woningmarkt (raadsfracties)
  • Gezinsvlucht uit Amsterdam (raadsfracties)
Ontwikkelbuurten
  • Programma Weerbare mensen, weerbare wijken (raadsfracties)
Dierenwelzijn
  • Effecten agenda dierenwelzijn
Openbare Ruimte en Groen
  • Onderhoudsbudgetten en Kwaliteitsniveau openbare ruimte (raadsfracties)
  • Openbreken van straten (raadsfracties)
  • Oosterpark (raadsfracties)
  • Herplantingsbeleid bomen (raadsfracties)
Reiniging
  • Schoonhouden openbare ruimte (raadsfracties)
  • Harmonisatie afvalinzameling (raadsfracties)
  • Afvaloverlast bij vuilcontainers (raadsfracties)

Raadscommissie Zorg, Jeugdzorg en Sport (ZJS)

Raadscommissie voor Zorg, Jeugd, Mbo-agenda Beroepsonderwijs en Toeleiding Arbeidsmarkt, Sport en Recreatie, Ouderen.

PortefeuilleOnderwerpen
Zorg
  • Programma Veilig Thuis
  • Gebiedsgericht werken (raadsfracties)
  • Buurtteams (raadsfracties)
  • Stand van zaken WMO (raadsfracties)
  • Eigen bijdrage WMO (raadsfracties)
  • Ketenpartners in de zorg (raadsfracties)
  • Interculturele zorg (raadsfracties)
  • Aanpak eenzaamheid
  • Maatschappelijke opvang
  • Ondersteuning cliënten WSW (raadsfracties)
Jeugd
  • Opvang dak- en thuisloze jongeren
Mbo-agenda Beroepsonderwijs en Toeleiding Arbeidsmarkt
  • Doelmatigheid steun mbo-instellingen (raadsfracties)
Sport en Recreatie
  • Beheer sportaccommodaties
  • Effectiviteit sportbeleid (raadsfracties)
  • Referentienormen voor sportvoorzieningen (raadsfracties)
Ouderen
  • Woonvoorzieningen voor ouderen (raadsfracties)
  • Ontmoetingsplaatsen (raadsfracties)