Toegankelijkheid van stemlocaties:
tussentijdse publicatie

Waarom dit onderzoek?

Per 1 januari 2019 moeten alle stemlokalen in Nederland toegankelijk zijn voor kiezers met een lichamelijke beperking. De gemeente Amsterdam besteedt aandacht aan rolstoeltoegankelijkheid van stemlocaties. Tegelijkertijd geeft de gemeente aan dat niet alle stemlocaties rolstoeltoegankelijk kunnen worden gemaakt. De Rekenkamer Amsterdam wil weten hoe toegankelijk de Amsterdamse stemlocaties zijn voor mensen met een lichamelijke beperking.

De Rekenkamer Amsterdam bezocht op 20 maart 2019, toen de verkiezingen voor de Provinciale Staten en voor de Waterschappen plaatsvonden, 80 van de 371 stemlocaties in Amsterdam. Volgens de gemeente Amsterdam waren 30 van deze locaties geheel toegankelijk voor mensen met een lichamelijke beperking (A-locatie), 46 waren toegankelijk met hulp (B-locatie) en 4 waren niet toegankelijk (C-locatie).

Aan de hand van een checklist beoordeelden we of kiezers met een lichamelijke beperking bij en in een stembureau konden komen. Hierbij hebben we gelet op problemen op de looproute buiten bij de stemlocatie, problemen op de looproute binnenin de stemlocatie en problemen in de stemruimte.

Deze observaties zijn onderdeel van een groter onderzoek naar de toegankelijkheid van stemlocaties. Klik hier voor de volledige onderzoeksopzet.

Eerste uitkomsten van de observaties

Aanduidingen niet altijd zichtbaar en leesbaar
De gemeente Amsterdam werkt met verschillende typen aanduidingen. Gevelborden met ‘Stem hier’ zijn de standaard, maar niet elke gebouweigenaar geeft toestemming om deze aan de gevel vast te maken. Daarom wordt ook gebruikgemaakt van andere aanduidingen, zoals de ijzeren standaarden met daarop een bord met ‘stembureau’ en van papieren aanduidingen waarop ‘stembureau’ geprint staat.

Bij onze bezoeken op 20 maart waren aanduidingen zo goed als altijd aanwezig maar niet altijd zichtbaar. Soms gingen aanduidingen op in de omgeving en soms hingen borden op een zodanige plek dat ze maar vanuit één rijrichting vanaf de openbare weg te zien waren. Ook had de wind invloed op de leesbaarheid van aanduidingen wanneer die op niet-stevig materiaal geprint waren.

1. Aanduidingen waren niet altijd zichtbaar en leesbaar Bij 11 stemlocaties waren aanduidingen niet goed van een afstand leesbaar. Dit had te maken met de relatief kleine lettergrootte die de gemeente Amsterdam gebruikt op de aanduidingsborden (anders dan de ‘Stem hier’ gevelborden). Dit speelt vooral bij locaties waar de ‘Stem hier’ gevelborden niet aan de buitenmuur bevestigd mogen worden.

Veel vrije parkeerplaatsen
Op het moment van ons bezoek waren er op 19 van de bezochte locaties geen vrije parkeerplaatsen beschikbaar in een straal van 100 meter van het stembureau. 61 hadden dit dus wel. Opvallend is dat bij 8 stembureaus, die volgens de gemeente geen gehandicaptenparkeerplaats zouden hebben, toch een vrije gehandicaptenparkeerplaats aanwezig was. En bij 2 locaties die volgens de gemeente wel een gehandicaptenparkeerplaats zouden hebben, was deze er niet.

Obstakels op de looproute bij 40% van de locaties
De looproute buiten, van de openbare weg naar de ingang van de stemlocatie, moet vrij zijn van obstakels zodat kiezers met een lichamelijke beperking gemakkelijk bij de ingang kunnen komen. Bij 32 locaties was dat niet het geval. Hoogteverschillen vormden obstakels wanneer deze niet overbrugd waren of wanneer de overbrugging te steil of instabiel was (17 keer, waarvan 15 bij B-locaties). Ook waren er versmallingen op de looproute waardoor twee rolstoelen elkaar niet konden passeren (8 keer, waarvan 6 keer bij B-locaties). Én obstakels werden veroorzaakt door activiteiten in de buitenruimte, zoals bouwwerkzaamheden. Voor een impressie van obstakels op de looproute, zie collage.

2. Obstakels op de looproute

Vooral drempels van buitendeuren geven hinder
Hoge drempels vormen lastige hindernissen voor mensen met een lichamelijke beperking. Landelijke richtlijnen geven aan dat drempels niet hoger mogen zijn dan 2 cm.

Bij 43 locaties (14 A-locaties, 26 B-locaties en 3 C-locaties) had de buitendeur een drempel die hoger was dan 2 cm. Bij 28 van deze locaties (8 A-locaties en 20 B-locaties) was deze drempel niet of alleen met loszittende platen overbrugd.

3. Vooral drempels van buitendeuren geven hinder

Op route binnen: trappen en obstakels
De route door de stemlocatie naar het stembureau leverde de nodige problemen op. Dat gaat meestal om enkele treden omhoog of omlaag nadat je bent binnen gekomen. Een ander probleem zijn de obstakels in het gangpad.

In 3 van 30 stemlocaties, die volgens de gemeente zonder hulp toegankelijk zijn, vonden we dergelijke obstakels; 2 hadden een trap of ander hoogteverschil, dat niet op een of andere manier verholpen was door een overbrugging. Bij de 46 locaties, die volgens de gemeente met hulp toegankelijk zijn, vonden we bij 11 geen goede overbrugging voor een trap of ander hoogteverschil en bij 7 vonden we obstakels of te nauwe doorgangen. Op 7 locaties was een aanwezig hoogteverschil wél goed verholpen door middel van een kleine hellingbaan.

4. Op route binnen: trappen en obstakels

Drempels binnen: struikelblok
Net als bij de buitendeuren, kunnen er ook binnen te hoge drempels zijn bij tussendeuren in de gang of de deur naar het stembureau. Dit probleem deed zich minder vaak voor dan bij de buitendeuren. Opvallend is wel, dat als het probleem zich voordeed, er minder vaak iets aan was gedaan om het te verhelpen. Bij tussendeuren was er bij 8 van de 11 te hoge drempels niets aan gedaan en bij de deuren naar het stemlokaal zelfs bij 13 van de 15 te hoge drempels niet.

5. Drempels binnenSlechte ervaringen met alternatieve routes
Het uitgangspunt voor de toegankelijkheid van elk stembureau is dat de entree voor alle kiezers dezelfde is. Een alternatieve entree voor mensen met rollators, rolstoelen of scootmobielen moet worden vermeden. Toch was in een aantal van de door ons bezochte stemlocaties een dergelijke alternatieve route beschikbaar, omdat bij voorbaat duidelijk was dat de hoofdroute voor mensen met een lichamelijke beperking niet voldeed. Onze ervaringen met alternatieve routes zijn echter slecht.

Soms was er een achteringang, maar was die op slot, ‘omdat de kinderen de school niet via die deur uit mogen’. Ook kwamen we in een alternatieve route een ingang tegen met een drempel van 10 cm die niet was overbrugd. In stemlocaties kwam het voor dat de lift je voerde naar de verdieping waar het stembureau was, waar je dan alsnog een paar treden af moest om in het stembureau te komen. Een paar keer vonden we dat de weg vanuit de lift gebarricadeerd was. Dat kan door bijzondere ‘mobielen’, maar ook was eenmaal de gang vanuit de lift afgesloten door de daar opgestelde stemhokjes.

6. Slechte ervaringen met alternatieve routes

Niet veel problemen in stemruimte, behalve de stembussen en stoelen
In de ruimte waar het stembureau was, hebben we relatief weinig problemen geconstateerd. De ruimte om te manoeuvreren met een rolstoel tussen de stemtafel, het stemhokje en de stembus voldeed bijna overal aan de eisen die daaraan gesteld zijn. Alle stemhokjes hebben een verplaatsbaar blad, dat desgewenst lager kan worden gelegd voor een persoon in een rolstoel. Een leesloep was overal aanwezig, zij het niet altijd op de tafel van de voorzitter.

Het belangrijkste probleem is de hoogte van de Amsterdamse stembussen: je kunt vanuit een rolstoel niet bij de gleuf waar je stembiljet in moet. En niet altijd (op 28 van de 80 stembureaus) waren er stoelen aanwezig om even op te kunnen zitten. En als er stoelen waren, hadden die meestal (34 van de 52 bureaus) geen armleuningen, waardoor het voor iemand met een lichamelijke beperking lastig is om uit die stoel op te staan.

Leuke oplossingen
De toegang en de inrichting van stemlocaties liggen voor een deel vast. Voor een deel kan en moet er geïmproviseerd worden door de leden van het stembureau. Zoals deuren met een dranger er op die moeten open staan: dat kan door er dingen tegenaan te zetten. Dat verspert soms de toegang voor rolstoelers. Maar een touwtje is ook een oplossing. Op veel plekken staan de vrijwilligers van het stembureau op de verkiezingsdag voor de deur om mensen de weg te wijzen of op een andere manier te helpen. Bij een aantal locaties hadden medewerkers voor mensen die slecht ter been zijn een vriendelijk briefje op de deur gehangen.

7: Leuke oplossingen: openstaande deuren en persoonlijke hulp

Stoelen voor de stemruimte moeten soms van elders komen. Dan kan je ook gebruik maken van de mogelijkheden ter plekke. Zoals deze ‘majesteitelijke stoelen’, zoals een van onze medewerkers die noemde .

8. Leuke oplossingen: majesteitelijke stoelen

Tot slot

Op 23 mei 2019 vinden opnieuw verkiezingen plaats. De stemlocaties voor die dag liggen al vast. Wel hopen we dat onze opmerkingen over de zichtbaarheid van borden, de aanwezigheid van stoelen en het voorkomen van obstakels in looproutes door de gemeente ter harte worden genomen.

Voor ons onderzoek hebben we naast de observaties een enquête uitgezet onder de voorzitters van stembureaus. Kiezers met een beperking kunnen hun ervaringen melden op onze website. Ook de informatie die de gemeente heeft verspreid over de toegankelijkheid van de stembureaus hebben we verzameld. Al deze bronnen gaan we nu analyseren. Op basis van deze analyses informeren we de gemeenteraad van Amsterdam over de toegankelijkheid en doen we aanbevelingen aan de burgemeester en wethouders over hoe het beter kan. De publicatie is aan het begin van de zomer.